🔹 مقدمه
در لحظه بحران، زمان کم است، منابع محدود و تصمیم ها حیاتی اند. مدیران و تیم های عملیاتی نمی توانند همه چیز را از حافظه یا شهود مدیریت کنند. درست در همین نقطه، ابزار ساده ای به نام چک لیست ۷۲ ساعته بحران به کمک می آید. چک لیستی که به جای اتکا به حافظه، اقدامات ضروری را به صورت مرحله به مرحله و قابل ردیابی ارائه می دهد. در این مقاله با اهمیت، ساختار و نحوه طراحی این چک لیست ها آشنا می شویم.
🔹 چرا ۷۲ ساعت اول بحران مهم است؟
طبق گزارش UNDRR و FEMA، ۷۲ ساعت اول بحران، "پنجره نجات و پایداری" سازمان هاست. تصمیماتی که در این سه روز گرفته می شود، تعیین می کند که:
- سازمان از بحران عبور می کند یا فرو می پاشد
- خسارات انسانی و اقتصادی کنترل می شود یا نه
- اعتماد کارکنان، مشتریان و دولت حفظ می شود یا از دست می رود
📌 به همین دلیل، استانداردهایی مثل ISO 22320 و FEMA CPG-101 تأکید دارند که سازمان ها باید برای این بازه ی حیاتی، یک برنامه مدون و چک لیستی آماده داشته باشند.
🔹 چک لیست ۷۲ ساعته چیست؟
چک لیست ۷۲ ساعته بحران، فهرستی است از اقدامات کلیدی که در سه بازه زمانی زیر باید انجام شوند:
| بازه زمانی | هدف اصلی |
| ۰ تا ۲۴ ساعت | واکنش فوری، حفظ ایمنی و شروع کنترل |
| ۲۴ تا ۴۸ ساعت | تثبیت وضعیت، تأمین منابع، ارزیابی ثانویه |
| ۴۸ تا ۷۲ ساعت | تصمیم برای ادامه، بازیابی و گزارش دهی اولیه |
این چک لیست به تیم بحران کمک می کند که بدون اتلاف وقت و با هماهنگی کامل عمل کند.
🔹 اجزای کلیدی یک چک لیست ۷۲ ساعته استاندارد
| بخش | نمونه اقدام | رفرنس استاندارد |
| فعال سازی تیم فرماندهی | آیا CMT فعال شده و نقش ها مشخص شده اند؟ | ISO 22320 - 5.2 |
| ارزیابی اولیه | آیا نوع و گستره بحران ثبت و تحلیل شده؟ | FEMA ICS |
| اطلاع رسانی | آیا اطلاع به کارکنان، خانواده ها و رسانه انجام شده؟ | NFPA 1600 |
| ایمنی اولیه | آیا مکان های ناامن تخلیه و تجهیزات اضطراری بررسی شده اند؟ | Sphere Handbook |
| حفظ عملکرد بحرانی | آیا BCP فعال شده و خدمات کلیدی برقرار مانده اند؟ | ISO 22301 |
| ثبت مستندات | آیا تمام تصمیمات و منابع ثبت شده اند؟ | ISO 22320 - 6.3 |
🔹 ویژگی های یک چک لیست مؤثر
✅ ساده، قابل فهم، مرحله به مرحله
✅ دارای زمان بندی (چه زمانی چه کاری انجام شود)
✅ نقش محور (چه کسی چه کاری انجام دهد)
✅ قابل امتیازدهی یا ارزیابی (انجام شده / در حال انجام / انجام نشده)
✅ در دسترس همه اعضای تیم (چاپ شده، نسخه PDF، نسخه موبایل)
📌 سازمان هایی که فقط برنامه کلی دارند اما چک لیست ندارند، در عمل با سردرگمی اجرایی مواجه می شوند.
🔹 نمونه واقعی یک آیتم در چک لیست
سؤال: آیا تیم فرماندهی بحران ظرف ۲ ساعت اول فعال شده است؟
🔲 بله (10 امتیاز)
🔲 در حال اقدام (5 امتیاز)
🔲 خیر (0 امتیاز)
💡 اگر هنوز فعال نشده، فوراً فرم ICS را پر کنید و اعضا را فراخوان کنید.
🔹 چگونه یک چک لیست ۷۲ ساعته طراحی کنیم؟
✅ مرحله ۱: شناسایی اقدامات کلیدی در ۳ بازه ۲۴ ساعته
✅ مرحله ۲: تقسیم وظایف بین نقش های مشخص شده در ICS
✅ مرحله ۳: تنظیم گزینه های پاسخ به صورت استاندارد (✅ ⚠️ 🚨)
✅ مرحله ۴: طراحی فرم قابل اجرا (در سایت، فرم کاغذی، یا اپلیکیشن)
✅ مرحله ۵: تست عملی در مانور بحران و بهبود مستمر
🔹 نتیجه گیری مدیریتی
چک لیست ۷۲ ساعته بحران، ابزاری ساده اما حیاتی برای اجرای واکنش مؤثر در شرایط بحرانی است. بدون آن، حتی بهترین برنامه ها هم در اجرا دچار سکته می شوند. در مقاله بعدی، خواهیم دید چطور کارکنان را برای این اقدامات آموزش دهیم و تمرین های مؤثر طراحی کنیم.
📚 منابع
- Federal Emergency Management Agency. (2021). Comprehensive Preparedness Guide (CPG) 101. FEMA.gov
- International Organization for Standardization. (2021). ISO 22320: Emergency management – Guidelines for incident response. Geneva: ISO
- Sphere Association. (2018). The Sphere Handbook: Humanitarian Charter and Minimum Standards in Humanitarian Response. Geneva: Sphere
- National Fire Protection Association. (2020). NFPA 1600: Standard on Continuity, Emergency, and Crisis Management. NFPA.org