🔹 مقدمه
در بحران، هر ثانیه و هر ابزار اهمیت دارد. شما می توانید ساختار فرماندهی داشته باشید، چک لیست های دقیق و آموزش دیده باشید؛ اما اگر منابع حیاتی در دسترس نباشند، عملاً هیچ کاری نمی توان انجام داد. مدیریت منابع حیاتی یعنی بدانیم چه چیزی داریم، به چه چیزی نیاز داریم، و چطور باید آن را تأمین، توزیع و حفظ کنیم. در این مقاله به زبان ساده بررسی می کنیم چگونه چهار منبع حیاتی سازمان را در شرایط بحران مدیریت کنیم: نیروی انسانی، تجهیزات، انرژی، و اطلاعات.
🔹 تعریف منابع حیاتی در بحران
منابع حیاتی (Critical Resources) در استانداردهای ISO 22320 و Sphere Handbook به عنوان عناصری تعریف می شوند که در نبود آن ها، امکان پاسخ مؤثر به بحران وجود ندارد.
این منابع در چهار گروه اصلی قرار می گیرند:
- نیروی انسانی آموزش دیده و قابل دسترس
- تجهیزات کلیدی (ابزار، دارو، خودرو، سیستم IT و...)
- منابع انرژی (برق، سوخت، باتری، پشتیبان)
- داده و اطلاعات (مستندات، شماره تماس، نقشه ها، دسترسی سیستم ها)
🔹 ۱. نیروی انسانی: کلیدی ترین منبع، پیچیده ترین چالش
در بحران، کارکنان دچار استرس، غیبت، جابه جایی یا ناهماهنگی می شوند. سازمان باید:
- لیست کارکنان کلیدی را از قبل مشخص کند
- نقش اضطراری هر فرد را تعیین کند (حتی نگهبان ها و راننده ها)
- جایگزین برای نفرات کلیدی داشته باشد (Backup Roles)
- کارکنان پرریسک (دارای بیماری، مشکل حرکتی، وابستگان آسیب پذیر) را پیشاپیش شناسایی کند
- سامانه ارتباطی سریع با آن ها برقرار نماید
✅ ابزار پیشنهادی: «نقشه منابع انسانی در بحران» شامل نام، نقش، اطلاعات تماس، مسئولیت و جایگزین
🔹 ۲. تجهیزات و اقلام حیاتی: از ماسک تا سرور
در هر سازمان بسته به نوع فعالیت، اقلام بحرانی متفاوت اند. برخی موارد عمومی عبارتند از:
| دسته | مثال | ریسک در بحران |
| تجهیزات امدادی | کیف کمک های اولیه، چراغ قوه، آتش خاموش کن | ناکارآمدی تیم واکنش اولیه |
| تجهیزات فنی | ژنراتور، باتری UPS، پمپ اضطراری | ازکارافتادن زیرساخت حیاتی |
| تجهیزات دیجیتال | لپ تاپ، اینترنت پشتیبان، دیتاسنتر ثانویه | قطع اطلاعات و کنترل عملیات |
| اقلام مصرفی | غذا، آب، دارو، سوخت | ناتوانی در نگهداری پرسنل در محل |
✅ راهکار: «فهرست تجهیزات بحرانی» با وضعیت موجودی، موقعیت، مسئول نگهداری، سطح اهمیت
🔹 ۳. منابع انرژی: بدون برق، هیچ چیز کار نمی کند
در بحران هایی مانند زلزله، جنگ، حمله سایبری یا اعتصابات، انرژی می تواند سریع ترین منبعی باشد که از دست می رود.
نکات کلیدی در مدیریت انرژی بحران:
- داشتن ژنراتور پشتیبان تست شده با سوخت کافی
- محل های بحرانی با باتری UPS مستقل
- الویت بندی بار مصرفی در مواقع قطعی
- پیش بینی دسترسی به سوخت (در دسترس بودن یا ذخیره)
- بررسی ایمنی مصرف در زمان استرس
📌 بر اساس FEMA، قطع برق یکی از عوامل ثانویه کلیدی در ۸۵٪ از بحران های ایالات متحده بوده است.
🔹 ۴. اطلاعات: اگر داده نداشته باشی، تصمیم نمی گیری
اطلاعات در بحران یعنی:
- فهرست پرسنل و نقش ها
- شماره تماس اضطراری
- چک لیست ها و دستورالعمل ها
- نقشه محل ها و خروج اضطراری
- دسترسی به فایل های حساس
- مستندات قانونی، بیمه، مجوزها
✅ اقدام کلیدی: تهیه «نسخه آفلاین» این اطلاعات یا دسترسی ابری با رمزهای امن از قبل تعیین شده
🔹 اصول جهانی مدیریت منابع در بحران
| اصل | توضیح |
| 🧮 آگاهی از موجودی (Inventory Awareness) | بدانیم چه داریم، کجا هست، در چه وضعی است |
| 🔁 چرخش و نگهداری (Rotation & Maintenance) | اقلام تاریخ دار یا وابسته به تکنولوژی باید مرتب بررسی شوند |
| 🧩 اولویت بندی (Criticality Mapping) | کدام منابع اگر از بین بروند، عملیات متوقف می شود؟ |
| 📦 دسترسی سریع (Rapid Deployment) | منابع باید قابل دسترسی در لحظه باشند، نه در انبارهای قفل شده! |
| 👥 مسئولیت گذاری (Accountability) | هر منبع، یک مسئول مشخص باید داشته باشد |
🔹 نتیجه گیری مدیریتی
در بحران، «منابع» یعنی نجات، بقا، و ادامه. سازمان هایی که از قبل منابع حیاتی خود را شناخته، دسته بندی و برنامه ریزی کرده اند، چند قدم جلوتر از بحران حرکت می کنند.
📚 منابع
- International Organization for Standardization. (2021). ISO 22320: Emergency management – Guidelines for incident response. Geneva: ISO
- Sphere Association. (2018). The Sphere Handbook: Humanitarian Charter and Minimum Standards. Geneva: Sphere
- Federal Emergency Management Agency. (2021). Emergency Resource Management Guidelines. FEMA.gov
- WHO. (2020). Essential Supplies Forecasting Tool (ESFT) for Health Emergencies. Geneva: World Health Organization